8. โจทเกน ปจฺจเวกฺขิตพฺพธมฺมกถา

[399] ‘‘อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิมํเสนา’’ติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ฉิทฺทสปฺปฏิมํสํ ปฐมํ ทสฺเสตฺวา วิปรีตวเสน อจฺฉิทฺทอปฺปฏิมํสํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เยน กตานีติ สมฺพนฺโธฯ ฉิชฺชตีติ ฉิทฺโท, ปฏิ ปุนปฺปุนํ มสิยติ อามสิยตีติ ปฏิมํโส, นิคฺคหิตาคโม, ภาวปฺปธาโนยํ กมฺมนิทฺเทโสฯ สห ปฏิมํเสนาติ สปฺปฏิมํโส, กายสมาจาโรฯ วิปรีโตติ วิปริวตฺตวเสน อิโต ปวตฺโต, กายสมาจาโรติ อตฺโถฯ อมูลกานุทฺธํสนาทีหีติ อาทิสทฺเทน ทุฏฺฐุลฺลวาจาทโย สงฺคณฺหาติฯ

เมตฺตํ นุ โข เม จิตฺตนฺติ เอตฺถ อปฺปนาภาวปฺปตฺตํ เมตฺตจิตฺตเมวาธิปฺเปตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปลิโพเธติ อาวาสปลิโพธาทิเก ปลิโพเธฯ ‘‘วิกฺขมฺภนวเสน วิหตาฆาต’’นฺติ อิมินา อปฺปนาภาวปฺปตฺตํ เมตฺตจิตฺตเมว ทสฺเสติฯ อิทํ ปนาวุโส กตฺถ วุตฺตํ ภควตาติ เอตฺถ อิทํสทฺทกิํสทฺทานํ วิสยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทํ สิกฺขาปทํ กตรสฺมิํ นคเร’’ติฯ

9. โจทเกน อุปฏฺฐาเปตพฺพกถา

[400] ‘‘กาเลน วกฺขามี’’ติอาทีสุ โจทนาย กาลอกาลาทิํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอโก เอก’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ เอโกติ เอกโก โจทโกฯ เอกนฺติ เอกกํ จุทิตกํฯ สงฺฆมชฺฌ…เป.… อสนสาลาทีสุ วา ปริวาริตกฺขเณ วาติ โยชนาฯ ตตฺถ ‘‘สงฺฆมชฺฌ…เป.… อสนสาลาทีสู’’ติ อิมินา ฐานาภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘อุปฏฺฐาเกหิ ปริวาริตกฺขเณ’’ติ อิมินา กาลาภาวํ ทสฺเสติฯ อิเมหิ ปเทหิ ฐานมฺปิ กาเลน สงฺคเหตฺวา ‘‘กาเลน วกฺขามี’’ติ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ตจฺเฉนาติ สจฺเจนฯ หมฺโภติ นิปาโต ปจฺฉิมปเทสุ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ หมฺโภ มหลฺลก, หมฺโภ ปริสาวจร, หมฺโภ ปํสุกูลิก, หมฺโภ ธมฺมกถิกาติ หิ อตฺโถฯ อิทนฺติ กมฺมํฯ การณนิสฺสิตนฺติ มหลฺลกภาวการณาทีสุ นิสฺสิตํฯ ‘‘ภนฺเต’’ติ นิปาโตปิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ เอตฺถ จ ‘‘หมฺโภ’’ติ นิปาเตน โลกโวหารวเสน อนาทรสฺส ปกาสกตฺตา ผรุเสน วทติ นาม, ‘‘ภนฺเต’’ติ นิปาเตน สาทรสฺส ปกาสกตฺตา สณฺเหน วทติ นามฯ การณนิสฺสิตํ กตฺวาติ อิมสฺมิํ วีติกฺกเม อยํ นาม โทโสติ การณนิสฺสิตํ กตฺวาฯ ‘‘เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา’’ติ อิมินา เมตฺตจิตฺโตติ ปทสฺส ‘‘วกฺขามี’’ติ ปเท กิริยาวิเสสนภาวํ ทสฺเสติฯ โน โทสนฺตโรติ เอตฺถ อนฺตรสทฺทสฺส จิตฺตวาจกภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ทุฏฺฐจิตฺโต’’ติฯ ‘‘หุตฺวา’’ติ อิมินา กิริยาวิเสสนภาวํ ทสฺเสติฯ

10. โจทกจุทิตกปฏิสํยุตฺตกถา

[401] อชฺฌตฺตนฺติ เอตฺถ อตฺตสทฺทสฺส จิตฺตวาจกภาวญฺจ สตฺตมีวิภตฺติยาปิ อมาเทสภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อตฺตโน จิตฺเต’’ติฯ อุปฺปาเทตฺวาติ อิมินา ‘‘มนสิกริตฺวา’’ติ ปทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสติฯ การุญฺญตาติ เอตฺถ ทฺวีสุ ณฺยปจฺจยตาปจฺจเยสุ เอกสฺเสว ภาววาจกตฺตา เอโก สฺวตฺโถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กรุณภาโว’’ติฯ ตตฺถ กรุณสฺส ปุคฺคลสฺส ภาโว การุญฺญํ, ตเทว การุญฺญตาฯ อถ วา กรุโณ เอว ปุคฺคโล การุญฺญํ, ตสฺส ภาโว การุญฺญตาติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ อิมินาติ ‘‘การุญฺญตา’’ติ ปเทนฯ กรุณญฺจาติ อปฺปนาปตฺตํ กรุณญฺจฯ กรุณาปุพฺพภาคญฺจาติ อปฺปนาปตฺตาย กรุณาย ปุพฺพภาเค ปริกมฺมูปจารวเสน ปวตฺตํ กามาวจรกรุณญฺจฯ ทฺวีหิปีติ ‘‘หิเตสิตา, อนุกมฺปิตา’’ติ ทฺวีหิปิ ปเทหิฯ เมตฺตญฺจาติ อปฺปนาปตฺตเมตฺตญฺจฯ เมตฺตาปุพฺพภาคญฺจาติ อปฺปนาปตฺตาย เมตฺตาย ปุพฺพภาเค ปริกมฺมูปจารวเสน ปวตฺตํ กามาวจรเมตฺตญฺจฯ สุทฺธนฺเตติ สุทฺเธ โกฏฺฐาเสฯ ปฏิญฺญํ อาโรเปตฺวาติ จุทิตกํ ปฏิญฺญํ อาโรเปตฺวาฯ เย เอเตติ ‘‘การุญฺญตา’’ติอาทินา นเยน เย เอเต ปญฺจ ธมฺมา วุตฺตาติ โยชนาฯ อิมินา อิเม ปญฺจ ธมฺเมติ เอตฺถ อิมสทฺทสฺส อนิยมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสติฯ